Shi.or.th - การเรียนรู้และความรู้ในสังคมสมัยใหม่

การเรียนรู้และความรู้ในสังคมสมัยใหม่

พิมพ์หน้านี้

ส่งหน้านี้ให้เพื่อน

เขียนโดย admin

จันทร์ 06 กุมภาพันธ์ 2549 @ 17:00

แนวคิดเรื่องการจัดการความรู้ที่เป็นที่กล่าวถึงอย่างมากในปัจจุบันนั้นมีหลากหลายแนวทางการปฏิบัติ อาจกล่าวได้ว่า กระแสที่เกิดในแวดวงวิชาการด้านการบริหารจัดการนี้เป็นส่วนหนึ่งเป็นความพยายามที่จะก้าวให้พ้นจากกรอบจำกัดของวิธีคิดเดิมของการจัดการความรู้ที่อาจเรียกว่า อุตสาหกรรมความรู้ (Knowledge industry)

ระบบอุตสาหกรรมความรู้นี้สัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมอุตสาหกรรม
และที่สำคัญคือเป็นระบบที่มีรากฐานวิธีคิดมาจากกระบวนทัศน์วิทยาศาสตร์เก่าซึ่งมองโลกแบบแยกส่วนและกลไก
ระบบอุตสาหกรรมความรู้ที่ว่านี้มีขอบเขตกว้างขวางครอบคลุมทั้งระบบการเรียนการสอนในสถาบันการศึกษา ระบบการวิจัย รวมทั้งระบบการผลิต การกระจาย และการบริโภคความรู้ที่เกิดขึ้นและดำรงอยู่ในสังคมทุนนิยมอุตสาหกรรม

และโดยเหตุที่การเรียนรู้กับการจัดการความรู้ในองค์กรต่าง ๆ ล้วนได้รับผลกระทบจากอุตสาหกรรมความรู้ เราจึงจำเป็นต้องรู้เท่าทันถึงข้อจำกัดของระบบอุตสาหกรรมความรู้ไว้เป็นเบื้องต้น

รู้เท่าทันวิธีคิดก่อนที่จะสามารถพลิกให้พ้นไปจากข้อจำกัดของมันออกไปได้

ระบบอุตสาหกรรมความรู้นี้มีลักษณะเดียวกับที่ ธีออดอร์ อะดอร์โน (Theodor Adrono) นักคิดคนสำคัญของสกุลความคิดแบบแฟรงค์เฟิร์ท (Frankfurt school)

อะดอร์โนได้วิเคราะห์ อุตสาหกรรมวัฒนธรรม (Cultural Industry) ไว้ว่าแบบแผนทางวัฒนธรรมในสังคมทุนนิยมนั้นถูกครอบงำกำหนดโดยระบบอุตสาหกรรม โดยที่ระบบอุตสาหกรรมจะเป็นผู้ผลิตค่านิยมผ่านสินค้าอุปโภคบริโภค และอาศัยการวิจัยทางการตลาดและการโฆษณาทางสื่อมวลชนสมัยใหม่ ไม่ว่าจะเป็นโทรทัศน์ วิทยุ ภาพยนตร์ ดนตรี และหนังสือพิมพ์ ฯลฯ เพื่อให้การผลิตและการบริโภคสินค้าสำเร็จรูปในปริมาณมาก (Mass consumption) (Adorno 1990)

วัฒนธรรมในสังคมสมัยใหม่จึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของระบบทุนนิยมอุตสาหกรรม

ศิลปะและการแสดงออกทางวัฒนธรรมจึงถูกควบคุมจำกัดโดยระบบตลาด

ระบบความรู้หรือ Knowledge System ในระบบทุนนิยมอุตสาหกรรมก็มีชะตากรรมไม่ต่างไปจากระบบวัฒนธรรม เพราะเป็นผลผลิตของกรอบวิธีคิดแบบอุตสาหกรรม

ระบบอุตสาหกรรมความรู้นี้มีลักษณะที่สำคัญได้แก่
1. ระบบการถ่ายทอดความรู้หรือระบบการศึกษาเน้นการสร้างผลผลิตที่มีลักษณะเหมือนกันเป็นจำนวนมาก (Mass Production) นักเรียนเข้าสู่ระบบโรงเรียนไม่ต่างจากวัตถุดิบที่เข้าสู่โรงงานผ่านสายพานเข้าสู่การผลิตที่ใช้ พ่อพิมพ์ หรือ แม่พิมพ์ ของชาติปั๊มให้ได้นักเรียนมีมาตรฐานเดียวกัน คิดเหมือนกัน ทำเหมือนกัน เป็นระบบการผลิตแบบอุตสาหกรรมโดยแท้

เพราะแม้แต่ท่องบทอาขยานก็ทำเสียงยานคางเหมือนกันทั้งประเทศ

2. นอกจาก คน ซึ่งผลิตได้แบบอุตสาหกรรมแล้ว ความรู้ ก็ต้องถูกทำให้เป็นของสำเร็จรูปที่สามารถบันทึก ถ่ายทอด จดจำ และทดสอบได้ด้วยเกณฑ์มาตรฐานเชิงปริมาณ ความรู้ที่เหมาะกับการจัดการในระบบอุตสาหกรรมต้องเป็นความรู้ที่มีผู้ผลิตเป็นจำนวนน้อยราย ผู้คนที่เหลือส่วนใหญ่เป็นเพียงผู้บริโภคความรู้สำเร็จรูปที่ไม่ต้องใช้สติปัญญาขบคิดหรือสังเคราะห์

เพียงแค่เอาความรู้สำเร็จรูปไปใช้ได้เป็นพอ

ความรู้ที่ถูกผลิตและเป็นที่นิยมในการบริโภคจึงกลายเป็นความรู้แบบ how to ที่เน้นเทคนิควิธีการทำมากกว่าการเสริมสร้างสติปัญญาให้เกิดการรู้เท่าทัน หรือการสร้างฐานรากของความรู้ที่จะสามารถนำไปคิดให้งอกงามต่อได้

หรือเรียกว่า เน้น Know-how มากกว่า Know-why

3. การสนับสนุนการวิจัยในระบบอุสาหกรรมความรู้ปัจจุบันก็มีลักษณะของทุนนิยมอุตสาหกรรมเช่นกัน ระบบวิจัยที่เป็นอยู่ไม่ต่างไปจากระบบการผลิตแบบอุตสาหกรรมที่นอกจากจะเน้นงานวิจัยเพื่อผลได้ทางเศรษฐกิจแล้ว ยังเน้นงานวิจัยที่วางแผนการผลิตไว้ล่วงหน้าได้ชัดเจน เพื่อให้สามารถควบคุมการผลิตได้เช่นเดียวกับการผลิตแบบอุตสาหกรรม และมุ่งหาคำตอบแบบตรงไปตรงมาที่ เป็นวิทยาศาสตร์ และเป็นภาวะวิสัย (objective) คือมีตัวเลขยืนยันได้

งานที่ง่ายต่อการสนับสนุนในระบบวิธีคิดดังกล่าวก็คือ การวิจัยเชิงปริมาณที่มีกรอบและแนวทางการวิจัยที่แน่นอนตายตัว ส่วนงานการสร้างความรู้ด้านสังคมวัฒนธรรม ความเข้าใจทางศาสนาหรือปรัชญา ตลอดจนความรู้ความเข้าใจในมิติทางสุนทรียภาพนั้นถูกละเลยไปโดยปริยาย

ถูกละเลยเพราะที่ไม่สามารถทำให้เป็นตัวเลข

ไม่สามารถนำมาแสดงเป็นตารางและขั้นตอนเป็นข้อ ๆ เหมือนตำราอาหารได้

จะเห็นได้ว่า ระบบการจัดการความรู้ที่อิงแอบกับวิธีคิดแบบอุตสาหกรรมนี้เป็นระบบที่เอื้อให้ความรู้บางแบบเติบโตได้อย่างรวดเร็ว ในขณะที่แทบจะไม่เหลือที่อยู่ที่ยืนให้กับความรู้ที่มีรากฐานวิธีคิดที่แตกต่างออกไป

แต่การทำงานต่าง ๆ ล้วนแต่ต้องการความรู้ความเข้าใจหลายมิติ

การก้าวออกจากกรอบจำกัดของอุตสาหกรรมความรู้ จึงเป็นเงื่อนไขสำคัญของการเรียนรู้ใหม่ๆ และการจัดการความรู้

• หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 7 : ฟ้าหลังฝน
• หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 6 : หุ้นส่วนความดี
• หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 5 : ก่อนโลกจะขานรับ
• หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 4 : กำลังใจและความหวัง

ดูทั้งหมด »