รถเข็น (0 ชิ้น)
 
มนุษย์เล็กๆ ในระบบที่ซับซ้อน:

เขียนโดย admin
พฤหัส 31 พฤษภาคม 2550 @ 17:00


การทวงถามความหมายของความเป็นมนุษย์

โดย โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์

อีริค ฟรอมม์ นักจิตวิทยาคนสำคัญได้เขียนบทความสำคัญเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมของโลกยุคอุตสาหกรรมที่ระบบงานขนาดใหญ่ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของความเป็นจริงทางสังคมสมัยใหม่ ระบบงานขนาดใหญ่และซับซ้อนที่ว่านี้มีลักษณะสำคัญคือการทำให้มนุษย์ที่ทำงานในระบบดังกล่าวกลายเป็นกลไกแขนขาส่วนหนึ่งของระบบและไร้อำนาจใดๆ ที่จะเปลี่ยนแปลงระบบนั้นได้

เรียกว่ามนุษย์ถูกระบบควบคุมหรือเป็นทาสของระบบมากกว่าที่จะเป็นผู้ควบคุมระบบ

ระบบบริการสุขภาพเป็นระบบที่ใหญ่และซับซ้อนระบบหนึ่ง ใหญ่และซับซ้อนทั้งในแง่ความรู้ทางการแพทย์ที่มีเนื้อหาและศัพท์แสงทางวิชาการและในแง่ของระบบงานที่มีระเบียบขั้นตอนที่นับวันยิ่งสลับซับซ้อนมากขึ้น

แม้ว่าโดยหลักการแล้ว ระบบบริการสุขภาพรวมทั้งนโยบายการสร้างหลักประกันด้านสุขภาพต่างๆ จะมีเป้าหมายเพื่อการดูแลรักษาและการเยียวยาความทุกข์อันเกิดจากการเจ็บป่วยของประชาชน แต่ระบบขนาดใหญ่ที่มีกฎเกณฑ์ที่ตายตัวก็อาจกลายเป็นสิ่งที่ซ้ำเติมความทุกข์รวมทั้งลดทอนคุณค่าความเป็นมนุษย์ของผู้ที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็นผู้ป่วย ญาติ บุคลากรทางการแพทย์ รวมทั้งผู้บริหารที่ทำงานเป็นส่วนหนึ่งของระบบดังกล่าวด้วย

ในส่วนของผู้ป่วยนั้น ระเบียบขั้นตอนไม่ว่าจะเป็นการออกบัตร การใช้สิทธิ การเข้ารับการตรวจรักษา การนัดตรวจซ้ำ หรือการส่งต่อ ตลอดจนความสัมพันธ์เชิงอำนาจที่ไม่เท่าเทียมกันและการแพทย์ที่กลายเป็นการค้าก็อาจละเมิดความเป็นมนุษย์ของผู้ป่วยที่ดั้นด้นมาหาความช่วยเหลือได้อย่างน่าสลดหดหู่ใจ

นโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้านั้นมีรากฐานมาจากความคิดที่เคารพในคุณค่าและศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ โดยถือว่ามนุษย์ทุกคนพึงมีสิทธิ์และศักดิ์ศรีเสมอกันที่จะได้รับการดูแลรักษาสุขภาพและเยียวยาความเจ็บป่วย ไม่ว่าจะยากดีมีจน แต่ในความเป็นจริง สำหรับบางคนแล้ว คุณค่าและศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์ไม่ได้อยู่ที่การเป็นคนที่มีเลือดเนื้อชีวิตและมีลมหายใจให้เห็น ให้สัมผัสได้อยู่ตรงหน้า แต่อยู่ที่การมีบัตรทองหรือบัตรประชาชนที่มีเลขประจำตัว 13 หลัก

ความเป็นคนที่ยืนให้เห็นต่อหน้าไม่สำคัญเท่ากับว่ามีบัตรทองมายืนยัน ถ้ามีบัตรก็นับได้ว่าเป็นมนุษย์ มีศักดิ์และสิทธิ์ที่จะได้รับการดูแลในระดับหนึ่ง แต่ถ้าไม่มีบัตรทอง และยิ่งไม่มีบัตรประจำตัวประชาชน ซึ่งก็เท่ากับไม่มีสถานะความเป็นคนไทยและไร้สิทธิความเป็นพลเมือง ก็แทบจะไม่ถือว่าเป็นมนุษย์ และการดิ้นรนให้ได้มาซึ่งบัตรประจำตัวประชาชนนั้นก็เป็นเรื่องยากเย็นเข็ญใจ

เจ้าหน้าที่ส่วนใหญ่ที่รับผิดชอบด้านการให้บริการคงไม่ได้ใส่ใจที่จะหาทางให้คนไข้ไร้บัตรได้มาซึ่งสิทธิที่เขาพึงได้รับ ทั้งๆ ที่ในฐานะของคนทำงานสุขภาพในชุมชน บางครั้งก็รู้อยู่แก่ใจว่าคนเหล่านั้นมีตัวมีตน มีชีวิตอยู่ในชุมชน รวมทั้งมีความทุกข์ยากที่อาจสามารถเยียวยาได้หากได้รับการดูแลรักษาที่ดี

แต่อย่างมากที่พวกเราทำกันก็แค่บอกให้เขาไปติดต่อที่ทำการอำเภอเพื่อทำเรื่องขอมีบัตร

ระบบงานที่กลายเป็นเครื่องจักรกลไกที่ว่านี้ไม่เพียงแต่ลดทอนคุณค่าความเป็นมนุษย์ของผู้ป่วยที่มารับบริการสุขภาพเท่านั้น แต่ยังลดทอนความเป็นมนุษย์ของบุคลากรที่เกี่ยวข้อง โดยทำให้มนุษย์ที่ทำงานในระบบดังกล่าวกลายเป็นเครื่องยนต์กลไกที่ไร้ความรู้สึก วันๆ ทำงานไปตามหน้าที่เฉพาะทางเทคนิคที่ตนได้รับมอบหมายโดยไม่ต้องเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับคนในฐานะมนุษย์ที่มีความรู้สึกนึกคิด มีความหวังความใฝ่ฝัน และมีความสุขความทุกข์ได้เหมือนเรา เหมือนพ่อเหมือนแม่ หรือลูกของเรา เพราะระบบจักรกลที่ว่านี้จะให้บทเรียนที่เจ็บปวดกับเราเมื่อเราเริ่มทำงานด้วยความคิดและความรู้สึกที่อยากทุ่มเทแก้ปัญหาด้วยวิธีการที่แตกต่างไปจากแบบแผนที่เป็นจักรกลอย่างที่ทำๆ กันอยู่เป็นปกติ

จนในที่สุดเราก็เลือกที่จะเก็บความกระตือรือร้น ความหวังดี และความทุ่มเทมุ่งมั่นของเราไว้ และปล่อยให้มันค่อยๆ เหี่ยวเฉาและแห้งตายไปในที่สุด

บางทีการทำตัวให้เป็นมนุษย์จักรกล หรือ automatron อย่างที่อีริค ฟรอมม์เขียนถึงนั้น อาจเป็นวิธีการที่สะดวกและปลอดภัยสำหรับคนตัวเล็กๆ ในระบบงานที่สอนให้คนรู้หลบเป็นปีกรู้หลีกเป็นหาง และปลูกฝังวัฒนธรรมองค์กรที่คนที่รู้จักหลิ่วตาเมื่อเข้าเมืองตาหลิ่ว หรือ รู้จักการเอาหูไปนา เอาตาไปไร่ จะเป็นคนที่อยู่ในระบบได้อย่างสงบสุขและไม่ต้องเดือดร้อน

ด้วยกระบวนการเรียนรู้ที่จะอยู่ในระบบได้อย่างมั่นคงและปลอดภัยนี้เอง ที่ทำให้คนในระบบใหญ่ๆ สูญเสียจิตวิญญาณและความเป็นมนุษย์ของตนไปทีละน้อย จนกว่าจะรู้ตัวก็กลายเป็นหุ่นยนต์สมบูรณ์แบบที่ทำได้แต่งานตามหน้าที่ที่ถูกโปรแกรมให้ทำ โดยไม่ต้องคิดและไม่ต้องรู้สึก

แต่เราเป็นมนุษย์ และการเป็นมนุษย์อาจหมายถึงการมีความใฝ่ฝันและมีศักยภาพในการเลือก เลือกที่จะอยู่ เลือกที่จะเป็น เลือกที่จะทำตามเสียงของความเป็นมนุษย์ในหัวใจเรา เลือกที่จะทำงานตามความฝันที่เรามีหรือเลือกที่จะถูกกลืนและใช้ชีวิตสิ้นเปลืองไปกับบทละครที่เราไม่ได้มีส่วนเขียนขึ้นก็ได้

คุณสมบัติของการไม่ยอมให้ความเป็นมนุษย์ของตนถูกกลืนหายไปในระบบนี้เองที่ทำให้ชีวิตของคนเล็กคนน้อยเหล่านี้มีความหมายและคุณค่า ต่างไปจากผู้คนในระบบงานขนาดใหญ่ที่ทำหน้าที่เพียงเป็นกลไกแขนขาของระบบ เสมือนหนึ่งว่าชีวิตถูกระบบทำให้กลายเป็นมนุษย์จักรกล ทั้งไม่รู้สึกถึงความทุกข์ของเพื่อนมนุษย์และไม่รู้สึกว่าตนเองเป็นมนุษย์ที่มีชีวิตจิตใจ มีความใฝ่ฝันได้ และมีศักยภาพในการเลือกที่จะทำหรือไม่ทำบางสิ่งบางอย่างได้จากแรงบันดาลใจและความรู้สึกผิดชอบชั่วดีที่มีอยู่แล้วในส่วนลึกของจิตใจเรา

โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์
พฤษภาคม 2550





หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 7 : ฟ้าหลังฝน
หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 6 : หุ้นส่วนความดี
หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 5 : ก่อนโลกจะขานรับ
หนังสือชุดงานคือความดี เล่ม 4 : กำลังใจและความหวัง
ดูทั้งหมด »
E-Mail

รหัสผ่าน

จดจำการล๊อคอิน

สมัครสมาชิก ลืมรหัสผ่าน