พิมพ์หน้านี้    ส่งหน้านี้ให้เพื่อน

เขียนโดย admin
พฤหัส 10 กรกฎาคม 2551 @ 17:00

สำหรับคนชั้นกลางและมนุษย์เงินเดือนทั่วๆ ไป วันหยุดสุดสัปดาห์เป็นวันที่เราต้องหาทางจัดการกับเวลาว่างที่ไม่มีภารกิจ ชัดเจนของเรา คำถามที่มักได้ยินกันเสมอก็คือการที่จะต้องเลือกว่าวันหยุดนี้จะนอนดูทีวี อยู่บ้าน หรือจะไปเดินห้าง

ถ้าเลือกที่จะไปเดินห้างก็ต้องถามต่อไปว่า จะเลือกไปเดินห้างไหน

ผมอยากจะเรียกสังคมที่ผู้คนมีชีวิตอยู่อย่างไร้จินตนาการกับตัวเลือกที่ไม่เข้าท่านี้ว่า สังคมปรนัย

สังคมปรนัยที่ว่ามีลักษณะสำคัญคือการนำเสนอตัวเลือกสำเร็จรูปแบบง่ายๆ ที่ทำให้เราไม่ต้องใช้ความคิดหรือสติปัญญามากมายนักในการมีชีวิตอยู่ในแต่ละวัน เรียกว่า วันหยุดทีก็แทบไม่ต้องคิดอะไรมาก ถ้าหากไม่ไปเดินห้างก็คืออยู่บ้านดูทีวี ทั้งที่จะว่าไปแล้ว เราอาจมีทางเลือกมากมายที่จะใช้เวลาว่างในวันหยุดเช่น อ่านหนังสือดีๆ สักเล่ม ไปเดินสวนสาธารณะ หรือทำงานศิลปะสักชิ้น

แต่ทางเลือกเหล่านี้มักไม่ถูกส่งเสริมในสังคมทุนนิยมอุตสาหกรรมที่หัวใจของมันคือการส่งเสริมการบริโภคแบบ Mass consumption

การตั้งคำถามสำเร็จรูปที่ให้เลือกระหว่างตัวเลือกผิดๆ สองตัว เช่น จะนอนดูทีวีอยู่บ้านหรือจะไปเดินห้างนี้ในทางปรัชญาเรียกว่า Fallacy of False Dilemma ซึ่งผมเรียกเป็นภาษาไทยของผมเองว่า มิจฉาทิฐิเรื่องตัวเลือกผิดๆ

เราจะเห็นมิจฉาทิฐิที่ว่านี้อยู่ทั่วไปไม่เฉพาะในภาคทุน (เช่น ให้เลือกระหว่างบัตรเครดิตที่ให้โบนัสสองต่อกับบัตรที่ไม่ให้) แต่มันยังเป็นเครื่องมือที่รัฐหรือผู้มีอำนาจทางการเมืองใช้บังคับให้เราเลือกระหว่างตัวเลือกที่เราไม่ได้มีส่วนกำหนด เช่นกรณีสงครามอิรัคที่นายจอร์จ บุชประกาศกับรัฐบาลประเทศต่างๆ ว่า “ถ้าแกไม่เป็นพวกข้า แกก็เป็นศัตรูของข้า” อย่างนี้เป็นต้น

ถ้าเราไม่ตั้งสติให้ดี เราก็อาจถูกกำหนดให้เลือกระหว่างตัวเลือกที่ไม่เข้าท่าสองตัวเลือก ตัวเลือกพวกนี้ทำหน้าที่สำคัญคือการหลอกให้เราคิดว่าเรามีเสรีภาพที่จะเลือก

ผมรู้สึกว่า ในระยะหลังมานี้ อาการเบื่อหน่ายทางการเมืองได้เริ่มกัดกินหัวใจของผมจนแทบไม่อยากดูรายการข่าวโทรทัศน์หรืออ่านหนังสือพิมพ์ (หรือดูรายการข่าวโทรทัศน์ที่มีคนมานั่งอ่านข่าวหนังสือพิมพ์ให้ฟัง) โดยเฉพาะเรื่องรัฐธรรมนูญแล้ว ผมยิ่งไม่รู้สึกกระตือรือร้นอะไรเอาเสียเลย

อาการที่ว่านี้ ส่วนหนึ่งน่าจะเป็นเพราะผมรู้สึกว่าตัวเลือกที่มีให้เลือกในการลงประชามติรับหรือไม่รับรัฐธรรมนูญ มันไม่ได้เรื่องทั้งคู่ และที่สำคัญ คำถามในการลงประชามติมันเป็นคำถามปลายปิดที่เราไม่สามารถแสดงความคิดเห็นอะไรได้

เหมือนกับว่าการเมืองในปัจจุบันมันกลายเป็นการเมืองของชนชั้นนำที่ขัดแย้งแย่งอำนาจกัน โดยประชาชนส่วนใหญ่มีหน้าที่แค่เลือกที่จะอยู่บ้านดูทีวีหรือจะไปเดินห้าง

ผมคิดว่า เราน่าจะไปพ้นเสียจากการเมืองแบบปรนัยนี้ได้จากการแยกประชาธิปไตยออกให้เห็นเป็นสองแบบ คือ ประชาธิปไตยทางตรง หรือ Direct democracy ที่ประชาชนเป็นผู้ตัดสินใจในเรื่องราวทางการเมืองโดยตรง ซึ่งการลงประชามติก็อาจถือได้ว่าเป็นประชาธิปไตยโดยตรงรูปแบบหนึ่งได้ กับ ประชาธิปไตยแบบใช้ปัญญาถกแถลง หรือ Deliberative democracy ที่ต้องการกระบวนการร่วมคิด ร่วมแสดงความเห็น ถกแถลงกันด้วยเหตุผลเพื่อให้สาธารณชนได้เรียนรู้การอยู่ร่วมกันอย่างมีกฎเกณฑ์ที่ยอมรับร่วมกันได้

ในแง่นี้ ผมคิดว่า รัฐธรรมนูญปี 2540 แม้จะไม่มีการลงประชามติ แต่ก็มีความเคลื่อนไหวและกระบวนการอภิปรายถกแถลง แสดงความคิดเห็นในเวทีต่างๆ ซึ่งเป็นกระบวนการเรียนรู้สำคัญทางการเมือง การลงประชามติแม้จะเป็นรูปแบบที่ประชาชนได้ออกเสียงโดยตรง แต่ก็เป็นการออกเสียงที่อาจไม่มีการเรียนรู้ที่จะรับฟังความเห็นของคนอื่นหรือปรับทัศนะของตนเองจากข้อมูลหลากหลายอะไรเลย

การมีตัวเลือกสองตัวอาจทำให้ง่ายต่อการจัดการ แต่การมีตัวเลือกสองตัวที่ไม่เข้าท่าอาจทำให้เราไขว้เขวและหลงผิดคิดว่าเรามีเสรีภาพ ที่สำคัญยิ่งกว่านั้น ตัวเลือกแบบสำเร็จรูปที่เราไม่มีโอกาสถกแถลงแสดงเหตุผลนี้คงจะไม่ทำให้ชีวิตทางการเมืองของสังคมไทยมีสติปัญญามากขึ้น เพราะประชาธิปไตยไม่ใช่แค่ว่าใครมีเสียงมากกว่าเป็นฝ่ายชนะแต่ต้องเปิดโอกาสให้มีการถกแถลงแลกเปลี่ยนความคิดเห็นเพื่อให้มีการใช้สติปัญญาและเหตุผลของสาธารณะ

เหมือนกับที่ อจ. นิธิ เคยพูดไว้ว่าประชาธิปไตยไม่ได้แปลว่าอำนาจของเสียงส่วนใหญ่เท่านั้น เพราะในซ่องโจรก็อาจใช้อำนาจของเสียงส่วนใหญ่ คือใครมีพวกมากก็ชนะ แต่หลักการสำคัญของประชาธิปไตยก็คือ ความเคารพในเสียงส่วนน้อยหรือความเห็นที่แตกต่าง มีที่ทางให้ความเห็นเหล่านั้นได้ถกแถลงแสดงเหตุผลของตน เพราะดีไม่ดีเหตุผลหรือความเห็นนั้นๆ อาจจะน่ารับฟังและนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงความเห็นของคนหมู่มากก็ได้

ไม่ใช่ถามให้เราเลือกจากตัวเลือกแค่สองสามตัวแบบปรนัย

การยกระดับจากประชาธิปไตยโดยตรง หรือ Direct democracy ที่เลือกกันอย่างฉาบฉวยให้เป็นประชาธิปไตยที่ใช้ปัญญาและเหตุผล หรือ Deliberative democracy นั้น มีขั้นตอนสำคัญคือต้องเข้าใจให้ถูกต้องเสียก่อนว่า

โจทย์ของประชาธิปไตยเป็นโจทย์อัตนัยครับ

คิดสลับขั้ว โดย โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์